Een vulpotlood is zowel een schrijfinstrument, als ook een verzamelnaam voor de verschillende systemen van potloden met vervangbare stift. Als verzamelnaam is het de afkorting van mechanisch (vul)potlood. Vandaag de dag wordt zowel aan een luxe potlood stifthouders met draai- of drukknop als ook een fijnstifthouder de naam vulpotlood gegeven. Het gebruik en toepassing van vulpotloden is zeer uitlopend, van comfortabel schrijven tot technisch tekenen, waarbij het type vulpotlood dat gebruikt kan worden meer passend is dan het ander.
De voordelen ten opzichte van traditionele potloden heeft het gebruik van een vulpotlood de voordelen:

• slijpen onnodig
• meer consistente lijn
• blijvende uitgebalanceerde vorm van het tekeninstrument
• navulbaar, er bestaan echter ook volledig afgesloten vulpotloden, deze worden dan ook non-refillable of Drukpotloden genoemd

In de historische ontwikkeling van het vulpotlood zijn er drie in vulpotloodsystemen ontstaan:

• In 1822, ever-pointed pencils, houders (port-crayons), uitgevonden door S. Morgan. Deze vrijwel altijd technisch primitieve uitvoeringen zijn vervangen door de “echte mechanische vulpotloden”.
• In 1915, Hayakawa mechanical pencil, mechanische vulpotloden met een druk- of draaimechaniek voor toevoer van de stift. Tegenwoordig zijn deze navulbare potloden beter vergelijkbaar met potloodstifthouders. Uitgevonden door Tokuji Hayakawa.
• 1960 Fijnstifthouders, een mechanische potlood stifthouders voor één of meerdere Fijnstiften met een doorsnede ≤ 0,9mm met stiftgeleiding. Fijnstifthouders zijn ontwikkeld voor technisch tekenwerk maar hebben, zeker tegenwoordig, ook een brede algemene toepassing. De meer op technisch en grafisch werk afgestemde Fijnstifthouders zijn vaak nog herkenbaar aan de instelbare indicator voor de hardheid van de geplaatste stift.
  

Naast de drie verschillende systemen zijn er ook tussenvormen zoals het schoolvulpotlood.

Vulpotloden als luxe potlood met inwendig mechaniek voor het schrijven zijn veelal afgeleid van schrijfinstrumenten met inkt uit een bepaalde serie. Gelijk aan andere schrijfwaren zijn door gebruik van verschillende materialen en afwerkingen vulpotloden in een zeer groot aantal uitvoeringen verkrijgbaar.

Omwille van het feit dat er ook luxueuze Fijnstifthouders bestaan welke ook geschikt zijn om te schrijven zijn deze toegevoegd aan het onderstaande overzicht van merken vulpotloden.