Een vulpotlood is zowel een schrijfinstrument, als ook een verzamelnaam voor de verschillende systemen van potloden met vervangbare stift. Als verzamelnaam is het de afkorting van mechanisch (vul)potlood. Vandaag de dag wordt zowel aan een luxe potlood stifthouders met draai- of drukknop als ook een fijnstifthouder de naam vulpotlood gegeven. Het gebruik en toepassing van vulpotloden is zeer uitlopend, van comfortabel schrijven tot technisch tekenen, waarbij het type vulpotlood dat gebruikt kan worden meer passend is dan het ander.
De voordelen ten opzichte van traditionele potloden heeft het gebruik van een vulpotlood meerdere voordelen:

• navulbaar
• slijpen onnodig
• meer consistente lijn
• blijvende uitgebalanceerde vorm van het tekeninstrument

Er bestaan echter ook volledig afgesloten vulpotloden, deze worden wegwerp vulpotloden genoemd maar zijn ook bekend als refillable drukpotloden en als wegwerp drukpotloden.

Naast de drie verschillende systemen zijn er ook tussenvormen zoals het schoolvulpotlood.

Vulpotloden als luxe potlood met inwendig mechaniek voor het schrijven met potlood zijn veelal afgeleid van schrijfinstrumenten met inkt uit een bepaalde serie. Gelijk aan andere schrijfwaren zijn door gebruik van verschillende materialen en afwerkingen vulpotloden in een zeer groot aantal uitvoeringen verkrijgbaar.

Deel uitmakende van een bepaalde serie met inkt schrijvende schrijfinstrumenten zijn er fijnstifthouders welke ook geschikt zijn om te schrijven. Deze zijn toegevoegd aan het onderstaande overzicht van merken vulpotloden.

In de historische ontwikkeling van het vulpotlood zijn er drie in vulpotloodsystemen ontstaan:

• In 1822, ever-pointed pencils, houders (port-crayons), uitgevonden door S. Morgan. Deze vrijwel altijd technisch primitieve uitvoeringen zijn vervangen door de 'echte mechanische vulpotloden'.
• In 1915, Hayakawa mechanical pencil, mechanische vulpotloden met een druk- of draaimechaniek voor toevoer van de stift. Tegenwoordig zijn deze navulbare potloden beter vergelijkbaar met potloodstifthouders. Uitgevonden door Tokuji Hayakawa.
• 1960 fijnstifthouders, een mechanische potlood stifthouders voor één of meerdere fijnstiften met een doorsnede ≤ 0,9 mm met stiftgeleiding. Fijnstifthouders zijn ontwikkeld voor technisch tekenwerk maar hebben, zeker tegenwoordig, ook een brede algemene toepassing. De meer op technisch en grafisch werk afgestemde fijnstifthouders zijn vaak nog herkenbaar aan de instelbare indicator voor de hardheid van de geplaatste stift.