ISO 14001 Environmental management systems - Requirements with guidance for use - is een internationale en Europese norm.

ISO 14001 is een norm waarin de eisen zijn beschreven waaraan een milieumanagementsysteem moet voldoen en die werd gepubliceerd in 1996. Tegelijkertijd verscheen de norm ISO 14004 met richtlijnen voor milieumanagement die het beste kan worden gebruikt als een toelichting op ISO 14001. Beide beschrijven een milieumanagementsysteem volgens een model dat is gebaseerd op de Plan-Do-Check-Act cyclus die is ontworpen door de Amerikaanse kwaliteitsgoeroe Deming. Het milieumanagementsysteem volgens ISO 14001 is bedoeld om op een systematische manier milieuaspecten te identificeren, te prioriteren en vervolgens te beheersen en te verbeteren. Zo kunnen de milieudoelstellingen van de organisatie worden gerealiseerd. Milieuaspecten zijn de interacties tussen de activiteiten, producten en diensten van een organisatie die tot milieu-effecten kunnen leiden. Bijvoorbeeld emissies naar bodem, water en lucht, maar ook geluid, straling en energieverbruik. Een organisatie moet aandacht besteden aan de milieuaspecten die zij kan beheersen, bijvoorbeeld emissies ten gevolge van het eigen productieproces. Maar ook die zij kan beïnvloeden, zoals het energieverbruik van haar producten in de gebruiksfase. ISO 14001 geeft niet aan wat een acceptabele milieubelasting is. De organisatie moet dat zelf bepalen op basis van een analyse van haar milieuaspecten en de mogelijke effecten daarvan op het milieu. Dit met inachtneming van de wettelijke vereisten en in communicatie met belanghebbende partijen. ISO 14001 stelt daarbij als voorwaarde dat een organisatie streeft naar het voortdurend verbeteren van haar milieuprestaties, ofwel naar vermindering van haar milieubelasting.

De eisen in ISO 14001 zijn gerubriceerd in vijf onderdelen:

• milieubeleid
• planning
• implementatie en uitvoering
• controle en corrigerende maatregelen
• beoordeling door de directie

In dit onderdeel van het milieumanagementsysteem legt de organisatie algemene uitgangspunten voor het milieubeleid vast. In het onderdeel planning worden deze uitgangspunten uitgewerkt in concrete doelstellingen, taakstellingen en milieumanagementprogramma’s.

Wat betreft het milieubeleid moet een organisatie zich committeren aan drie basisverplichtingen:

• Voldoen aan relevante wet- en regelgeving.
• Streven naar continue verbetering van milieuprestaties.
• Streven naar preventie van milieubelasting.
• Veel organisaties hebben het milieubeleid vastgelegd in een zogenaamde milieubeleidsverklaring.

De beleidsuitgangspunten moeten vanuit de specifieke organisatieomstandigheden worden vertaald in doelstellingen en programma’s. Deze zijn gericht op verbetering van de milieuprestaties en de beheersing van de milieukritische activiteiten. Daarvoor is het essentieel dat alle milieuaspecten (alle interacties tussen de organisatie en milieu) worden geïnventariseerd, zoals emissies naar de omgeving, maar ook productgerelateerde milieuzaken en milieueffecten die optreden bij toeleveranciers en onderaannemers. Afhankelijk van de ernst van de (mogelijke) milieueffecten speelt wat in de wet- en regelgeving is opgenomen een belangrijke rol. Eisen uit wet- en regelgeving zullen het minimumniveau vormen voor de geformuleerde doelstellingen. Ook een eventueel aanwezig bedrijfsmilieuplan zal in de planning moeten zijn verwerkt.

Voor de realisatie van de doel- en taakstellingen en het milieumanagementprogramma zijn allerlei organisatorische maatregelen nodig. Het gaat dan om onder meer het vastleggen van taken, verantwoordelijkheden; procedures en werkinstructies voor werkzaamheden en activiteiten die samenhangen met de belangrijke milieuaspecten; opleiding van personeel; interne en externe communicatie en het beheer van de informatie en documenten. Daarnaast dient een organisatie zich voor te bereiden op mogelijke noodsituaties.

De organisatie dient zichzelf te controleren door meting en monitoring van de milieukritische activiteiten en het uitvoeren van milieuaudits. Tijdens de milieuaudits wordt de goede werking en samenhang van het systeem als geheel geanalyseerd. Een belangrijk criterium is daarbij of het milieumanagementsysteem in staat is de geformuleerde doelstellingen te realiseren. Bij geconstateerde afwijkingen worden corrigerende en preventieve maatregelen geformuleerd.

De directie moet de werking van het milieumanagementsysteem periodiek beoordelen en zich daarbij de vraag stellen of de doelstellingen moeten worden bijgesteld, bijvoorbeeld vanwege het streven naar continue verbetering zoals vastgelegd in het milieubeleid. Met het opnieuw vaststellen van beleid en doelstellingen begint de beheers- en verbetercyclus opnieuw.

Een ISO 14001-certificaat geeft geen waardeoordeel over de milieuprestaties of milieubelasting van een product of dienst, omdat het een systeemcertificaat en geen productcertificaat is.