De elektrische standaard stencilmachine, ook stencilduplicator genoemd, is een elektrisch aangedreven machine met meer dan één cilinder voor het vervaardigen van stencilafdrukken volgens het stencildrukprocedé.

De cilinders kunnen zich loodrecht, of schuin boven elkaar bevinden. Diagonale plaatsing wordt hoofdzakelijk met het oog op de vorm van de machine toegepast. De bovenste cilinder is soms verend bevestigd, in welk geval slijtage in de lagering en rekbaarheid van het bandstaal niet in slappe aandrijfbanden behoeft te resulteren. Voor machines met lagers en banden van hoge kwaliteit kan deze constructie als overbodig worden beschouwd, zeker wanneer het lager over een afstand van enige millimeters kan worden versteld. Bij de meeste machines wordt de bovenste cilinder d.m.v. geperforeerde stalen banden door de onderste aangedreven. De perforaties in de banden vinden dan houvast aan kogels, die in corresponderende afstand langs de cilinderranden zijn aangebracht. Bij uitzondering zijn deze kogels verend bevestigd, ter vermijding van extra bandspanning (breuk) wanneer de band als gevolg van een defect over de kogels zou lopen. Op machines van het merk Geha kunnen V-snaren van kunststof worden aangetroffen, die zijn voorzien van een geprofileerd grijpvlak.

automatische toevoer: Bij de duurdere machines kan vrijwel steeds de grijper voor een bepaalde druk worden ingesteld en desgewenst worden uitgeschakeld. Bij uitzondering kunnen de grijperwielen over de gehele breedte van het papier worden ingesteld, dit met het oog op vlekken van de tekst bij meermalige toevoer (kleurendruk). bewegende vooraanleg: Het nauwkeurig registeren van de te bedrukken vellen, kan worden bevorderd door (opsomming in volgorde van nauwkeurigheid):

• een aan de voorzijde op de papiertafel rustende, gesynchroniseerd bewegende metalen strip, die telkens het bovenste vel vrijgeeft
• een gesynchroniseerd wegdraaiende vooraanleg, die de vellen in hun baan stuit en vervolgens vrijgeeft
• heen en weer bewegende resp. opkomende en wegzinkende aanlegvingers, eveneens voor het stuiten en vrijgeven van de te bedrukken vellen

Op sommige machines kunnen combinaties van de genoemde mogelijkheden worden aangetroffen.

zijaanleggen: Bij enige recent aan de markt gekomen machines kan de aanklemming van de papierstapel worden bewerkstelligd door met een hefboom de rubberblokjes in de zijaanleggen enkele mm naar binnen te verplaatsen. De papierstapel kan dan worden aangevuld, zonder dat hiervoor de instelling van de zijaanleggen behoeft te worden gewijzigd. In een uitzonderingsgeval zijn aan de zijaanleggen gewichtjes bevestigd, die op de papierstapel drukken, hetgeen ten doel heeft te verhinderen dat het bovenste vel door de beweging van de papiergrijper wordt verschoven of -langwerpige gewichten- opbolt, resulterend in drukverschillen.

achteraanleg: Door de aanwezigheid van een achteraanleg worden drukverschillen voorkomen, die ontstaan wanneer af en toe een vel papier bij de achterwaartse beweging van de papiergrijper wordt meegenomen en daarna, van de bereikte positie uit, toegevoerd. De behoefte aan een achteraanleg wordt geringer naarmate de papiergrijper lichter over de stapel loopt en de vooraanleg grotere verschillen kan corrigeren.

achteraanleg: Door de aanwezigheid van een achteraanleg worden drukverschillen voorkomen, die ontstaan wanneer af en toe een vel papier bij de achterwaartse beweging van de papiergrijper wordt meegenomen en daarna, van de bereikte positie uit, toegevoerd. De behoefte aan een achteraanleg wordt geringer naarmate de papiergrijper lichter over de stapel loopt en de vooraanleg grotere verschillen kan corrigeren.

omklapbare vooraanleg (tuimelaanleg): Tegen een tuimelaanleg kan de voorzijde van de papierstapel worden gelijkgestoten. Bij bepaalde machines met een stijgende papiertafel doet de voorzijde van het machineframe als vooraanleg dienst.

Zeer kleine papierformaten kunnen worden verwerkt wanneer:

• de zijaanleggen aanklemming bij de voorrand van de papiertafel mogelijk maken (moeten hiervoor eventueel verplaatsbaar zijn)
• de papiergrijper zowel in een normale stand als in een stand dichtbij de drukcilinder kan worden geplaatst.

Als gangbaar minimumformaat geldt dat van postkaarten (10 x 15 cm). Niet alle machines zijn ingericht voor de verwerking van internationale bibliotheekkaartjes (7,5 x 12,5 cm). Steeds kunnen evenwel later te scheiden kaartjes aan geperforeerde stroken worden verwerkt, met het bijkomende voordeel dat meerdere kaartjes gelijktijdig worden bedrukt. Postkaarten aan stroken zijn in de boekhandel verkrijgbaar.

Bij vrijwel alle machines worden stencils voor het bedrukken van maximaal folioformaat gebruikt. Er bestaat nog geen internationale standaardisatie voor stencilkoppen. Ook hier geldt het oogmerk clientenbinding. In de kantoorboekhandel worden evenwel stencils met diverse koppen voorradig gehouden. Naast de standaard stencils worden bijzondere stencils verwerkt: stencils van bijzonder formaat, stencils met bijzondere kwaliteiten (b.v. statische elektriciteit afleidend), fotografische stencils en stencils voor foto-elektrische overdracht.

drukhoogteverstelling Drukhoogteverstelling — verbreding of versmalling van de kopmarge — is bij elke thans verkrijgbare machine mogelijk. De kopmarge kan doorgaans over een afstand van 5 cm (2,5 cm in beide richtingen van de normaalstand uit) worden geregeld.

hoekverstelling Hoekverstelling, ten einde van scheef getypte stencils juiste afdrukken te krijgen, kan worden bereikt door:

• corrigerende scheefstellingvan de stencilbevestigingsplaat
• corrigerende scheefstelling van de papiertafel
• corrigerende scheefstelling van de zijaanleggen en/of de vooraanleg

Bij machines zonder inrichting voor hoekverstelling neemt men zijn toevlucht tot scheef aandrukken van het stencil op het zijdegaas en platstrijken van cle hierdoor ontstane, verlopende rimpel.

zijmargeverstelling De zijmarge kan worden geregeld door (in volgorde van snelheid):

• verplaatsing als geheel van centrerend instellende zijaanleggen;
• zijwaartse verplaatsing van de papiertafel
• individuele instelling van de zijaanleggen

T.a.v. de inkttoevoer kunnen worden onderscheiden:

• handtoevoer, met de tube wordt een hoeveelheid inkt op de bovenste cilinder aangebracht
• semi-automatische toevoer, de tube of inktbus wordt aan de toevoerleiding bevestigd de toevoer wordt door de bewerker geregeld
• automatische toevoer als boven; de toevoer wordt automatisch (volgens instelling)

geregeld

• partiële beïnkting, onder partiële beïnkting is inkttoevoer over bepaalde delen in de breedte van het stencil te verstaan. Soms ook kan de beïnkting op de tekstlengte worden afgestemd.

Het inktverdeelsysteem kan bestaan uit een of twee verdeelrollen, die de inkt gelijkmatig aan het zijdegaasje afdragen. In de regel maakt (maken) de rol (een der rollen, de rollen) een oscillerende (zowel draaiende als heen en weer gaande) beweging. Afhankelijk van de te gebruiken soort inkt (mate van viscositeit en al dan niet op olie-basis) worden rollen met katoenen of rubber bekleding gebruikt. Hoe geringer de viscositeit (inktpasta's!) des te geringer de mogelijkheid van uitvloeien van letters.

De lagerpunten worden in de regel individueel door veren ondersteund, waardoor ook vellen met omgevouwen rand kunnen worden bedrukt. De mogelijkheid van drukverzwaring of drukvermindering is bij tweecilinder-machines van weinig betekenis. Als voldoende kan worden beschouwd dat nastelling door de leverancier mogelijk is. Het inktverbruik kan bij de verschillende merken belangrijk uiteenlopen. Automatische inkttoevoer kan in dit verband een nadeel betekenen. Bij overschakeling van zwaar drukken op licht drukken moet de zich in de leiding bevindende, op zwaar drukken afgestemde hoeveelheid inkt meestal eerst op misdrukken worden verwijderd. Met een zuinige machine kunnen met 450 gram inkt circa 40.000 afdrukken worden gemaakt.

Aan het stencil kleven van bedrukte vellen kan o.a. worden voorkomen door langs de achterzijde van de cilinder lucht te blazen.

Juiste stapeling wordt o.a. bereikt door de vellen m.b.v. geleiders in een bepaalde vorm te dwingen, die stijfheid geeft. Ten behoeve van de stapeling wordt eveneens blaaslucht aangewend, waarop de vellen als het ware worden uitgedragen. Goede stapeling wordt in de regel ook verkregen, wanneer de delen van de uitlegbak overeenkomstig het papierformaat kunnen worden ingesteld. Een perfecte stapeling ontstaat wanneer de delen van de uitlegbak bewegen (de uitlegbak als zogenaamde jogger is uitgevoerd). Een juiste stapeling is van bijzonder belang, wanneer het papier meermalen moet worden toegevoerd, b.v. voor meerkleurendruk.

Eenvoudige apparaten zijn meestal van een oplageteller voorzien, de andere van een stop- of afslagteller. Soms is nog een totaalteller aanwezig.

Tot de mogelijkheden behoren:

• vaste snelheid
• instelbare snelheden
• snelheid variabel tussen minimum en maximum

Dunne papiersoorten kunnen in de regel slechts bij een bepaalde snelheid worden verwerkt.

• cyclostylepapier
• stencils
• stencilinkten

Onder de namen van onderstaande merken zijn in het verleden elektrische standaard stencilmachines geproduceerd.