IBM 72 schrijfkopmachine

Historische beschrijving

De machine bestaat uit een normaal ingedeeld toetsenbord, een van het gebruikelijke totaal afwijkend schrijfmechanisme, waarvan het meest spectaculaire onderdeel een zich langs het papier bewegende schrijfkop is, en een 'wagen' die slechts de functie van papierhouder en papiertransportinrichting vervult.

Toetsenbord

Het toetsenbord wijkt uiterlijk niet af van het gebruikelijke. Door de toetsaanslag wordt het afdrukken van de tekens slechts voorbereid, waarvoor nauwelijks kracht noodzakelijk is. Een regelaar voor de toetsweerstand is dan ook niet aanwezig. In verband met de stand van de vingers bij de juiste methode van typen (niet-bewegende polsen) heeft de voorste rij toetsen een iets grotere diepgang dan de andere.

Schrijfmechanisme

In plaats van een korf met individuele type-armen bezit deze machine een kogelvormige schrijfkop van met een laagje nikkel bedekt plastic, die tekens in reliëf bevat. Aan de kop kan een voor- of kleine letterzijde en achter- of hoofdletterzijde worden onderscheiden. Bij bediening van de links en rechts aangebrachte omschakeltoetsen draait de schrijfkop 180°. Op elk der zijden zijn de tekens in vier rijen van 11 stuks gerangschikt. In totaal kunnen dus 88 tekens worden aangeslagen.

De instelling van een teken omvat het selecteren van een tekenregel, door de kop in een van de vier mogelijke standen te doen neigen en het selecteren van een teken, door deze van het rustpunt uit naar links of naar rechts te draaien (max. 5 posities). Deze bewegingen worden gelijktijdig uitgevoerd. Zodra de instelling is voltooid, treedt een vergrendelinrichting in werking. Zowel de neiging als de draaiing van de kop worden aangegeven door stalen banden, bevestigd aan kleine trommels in de drager van de kop. De beweging wordt afgeleid van de positie van enige metalen stoppen, die bij toetsaanslag per toets verschillend worden ingesteld. De overbrenging geschiedt d.m.v. een hefboomstelsel.

In de machine bevindt zich een roterende nokkenas waarop het schrijfmechanisme wordt ingekoppeld. Een afdrukslag omvat het instellen en vergrendelen van de schrijfkop alsmede de aanslag en verplaatsing hiervan over de breedte van een spatie langs een geleidestaaf. Het geheel van verrichtingen vraagt, ondanks de veelheid, slechts 0,06 sec. De schrijfkop bezit in verband hiermede slechts weinig massa (9 gram). De bovengenoemde stappen worden na elkaar ingesteld, met dien verstande, dat tijdens de afdrukslag de volgende instelling kan plaatsvinden. Wanneer twee toetsen met miniem verschil na elkaar worden aangeslagen, resulteren twee normale afdrukslagen. Een dergelijke onregelmatige aanslag zou bij hefbomenmachines tot onregelmatig schrift en/of verwarring van type-armen of weglating van een van de tekens leiden. Een voordeel is verder, dat het tempo van de typist(e) bij geen enkele lettercombinatie door de machine wordt gedrukt. De aanslagkracht is zodanig dat ca. 8 doorslagen kunnen worden verkregen. Regeling van deze kracht is mogelijk door verplaatsing van de wagen in voor- of achterwaartse richting. Individuele regeling per teken is uiteraard niet mogelijk. Op het noodzakelijke krachtsverschil per teken — de letter w vraagt b.v. meer kracht dan de letter i — is de hoogte van hun reliëf aangepast.

De schrijfkop is verwisselbaar; afzonderlijke koppen met de schriftsoorten Advocate en Delegate (IBM-ontwerp) kunnen worden bijgeleverd. De kop wordt wanneer dit nodig is in het kader van het onderhoudsabonnement vervangen.

Inktlint

Het inktlint wordt met een spoelcassette aangebracht en verwisseld; het inktlintmechanisme wordt met de schrijfkop langs de rol gevoerd.

Papierbreedte en schrijfbreedte

De machine wordt met 'wagens' van verschillende breedte geleverd, waarin maximaal 28 resp. 39,5 cm breed papier kan worden ingevoerd en waarop in maximaal 21,5 resp. 33 cm brede regels kan worden geschreven. De schrijflijndeling bedraagt 10 tekens per inch. De positie van de schrijfkop langs de schrijflijn (het schrijfpunt) wordt door een indicator aangegeven.

Nadere bijzonderheden

De margestoppen bevinden zich boven het toetsenbord, in het front van de machine. De machine is uitgerust met een set-tabulator. De instelling van tabulatieposities geschiedt door met de hand stoppen in een rek te plaatsen. Wanneer bij gebruik van de tabulatortoets of spatiebalk de rechter margestop wordt bereikt, blijft blokkering van het toetsenbord achterwege. Vijf toetsen, in standaarduitvoering de spatiebalk, wagenteruglooptoets, onderstreeptoets, terugsteltoets en verticale spatieertoets (uitsluitend papieropschuiving, ongeacht de stand van de schrijfkop) kunnen repeterend worden gebruikt.
Afmetingen: breedte 40 cm, diepte 37 cm en hoogte 12 cm.
Gewicht: ca. 14 kg.

Onderscheidingen

  • iF DESIGN AWARD 1964